Cuốn sách “Cổ Học Tinh Hoa” tôi đã đọc đi đọc lại rất nhiều lần thời học phổ thông (trước năm 1972). Thời đó loại sách này dường như “bị cấm”. Học sinh khi ấy rất xa lạ với những loại sách này, thậm chí không từng được nghe thấy bao giờ. Cuốn sách được xuất bản thời Pháp chứ không phải thời ta, mà tôi đã đọc nó như người đọc “trộm” từ tủ sách của gia đình tôi. Sau này tôi muốn tìm lại để các con tôi và những người thân yêu quý của tôi đọc, thì không sao tìm lại được nữa ?! Chẳng biết cuốn sách còn giá trị về tư tưởng và giáo dục cho con người thời nay nữa không, nhưng hôm nay xem như tôi đã tìm lại được một “kỷ vật” của riêng mình. Vì thế tôi post trong “căn phòng” này của tôi, như một chia sẻ về một “bí mật” thời thơ trẻ, mặc dù nội dung sách còn bị thiếu rất nhiều. Ngày ấy tôi đọc là một quyển sách dày, bìa được ai đó tráng lòng trắng trứng gà để khỏi bị nấm mốc-một cách bảo quản sách của người xưa. Sách gồm 3 phần, nó là một trong những cuốn sách nằm trong bộ sách “Học làm người” của nhà xuất bản Phạm Văn Tươi-Sài Gòn trước 1954.
Những câu chuyện ngắn ngủi trong cuốn sách này, đã giúp tôi lý giải được nhiều điều trong cuộc sống mà tôi đã từng trải qua, từ lúc ra khỏi nhà-xa ngôi nhà ông cha, vào đại học, rồi bị phân công lên Tây bắc dạy học 6 năm (thời đó sinh viên được nhà nước nuôi hoàn toàn và khi tốt nghiệp thì phải chịu sự phân công công tác của bộ-mà bắt đầu là sựbí mật đề xuất của khoa và trường-thời đó ở đâu cũng rất thiếu giáo viên-nhưng sinh viên tốt nghiệp không được quyền tự do xin việc-trừtrường hợp ngấm ngầm chạy chọt, hay những thành phần có lý lịch được hưởng ưu tiên) đến cả những chuỗi năm tháng sau này. Sáu năm dạy học ở trường cao đẳng sư phạm Tây bắc (1976-1982-nay là trường đại học Tây bắc (xem Cảm xúc ngày Hội trường)), khoảng thời gian đầu đời công tác- trải nghiệm của một thời trai trẻ, đã để lại trong tôi nhiều kỷ niệm không phai.
Tôi lên Tây bắc, trong một cái cảm giác “mất tất cả”(ngày ấy lên đến trường cao đẳng sư phạm Tây Bắc ở Thuận Châu-Sơn La, một trường trực thuộc bộ Giáo Dục, phải mất 3 ngày-tính từ Hà Nội, đường rất khó đi và ngay cả mua được vé để lên cũng có khi phải chờ đợi cả tuần). Tôi xa lạ, hay nói đúng hơn là tự tôi làm mình xa lạ với xứ sở này. Tâm hồn tôi chứa chất những ưu tư, bi kịch trong tôi: nhu cầu hướng về những trung tâm học thuật lớn, nhưng thực tại thì tôi đang ở vào một hoàn cảnh mà tôi tự cho là lạc hậu nhất, bi đát nhất. Khép kín lòng mình, tôi không tự tìm ra những gì đáng yêu ở đó. Tôi dường như vô cảm với tất cả.
Tôi không bao giờ mất niềm tin về những giá trị vĩnh hằng của con người. Nhưng những gì tôi đã từng nhìn từ lăng kính màu hồng-cũng như sự đánh bóng của xã hội về đẳng cấp-sự cao cả-nhân cách của các trường đại học và của những giảng viên-những giáo sư-những nhà khoa học thời đó, của một thời con trẻ chỉ biết đam mê học tập-mà tin rằng người ta sẽ luôn hiểu-đánh giá đúng-trong sáng-khoa học-công tâm và tạo điều kiện cho các cá nhân phát triển, đã không còn nữa. Hình ảnh đó đã hoàn toàn sụp đổ trong tôi-một thanh niên vừa bước sang tuổi 22.
Mặc dù không muốn thế, nhưng trong tiềm thức sâu thẳm của tôi dường như có những mạch sóng ngầm-những tiếng vọng nào đó của tiền nhân mách bảo tôi rằng: đó là một sự sụp đổ cần thiết-chính đáng và đúng lúc-như để chia tay-để cáo chung cho một điều gì đó-mà ở thời điểm đó tôi còn chưa thấy được rõ ràng-nhưng đã linh cảm rất rõ sự bất ổn. Và cũng chính từ trong đống đổ nát của niềm tin-sự thất vọng tột cùng đó, tôi đã nhận ra những người thầy cao cả, những mái trường thân yêu, mà tôi đã trải qua trong những năm tháng học phổ thông-mà thời thơ trẻ tôi không thể thấy hết-tôi thầm ngàn lần biết ơn họ. Trong nỗi buồn mênh mang của tuổi trẻ còn nông nổi khi đó, tôi còn cảm thấy xót xa-tiếc nuối-xấu hổ và mắc nợ với những gì mà họ đã từng kỳ vọng ở cậu học trò nhỏ ngày ấy!
Chính trong hoàn cảnh đó, những câu chuyện trong sách bấy lâu nằm sâu trong ký ức, đã lần lượt được tái hiện, chúng như nhắc nhở tôi bình tâm trở lại, nó như giúp tôi nhìn sự việc và con người bản chất hơn, nó cũng cho tôi hiểu ra nhiều lẽ đời, mà bấy lâu chỉ mải miết học hành, nên tôi chưa bao giờ suy ngẫm về nó. Một giai đoạn với nhiều nhận thức mới về con người, về cuộc đời đã xuất hiện trong tôi.
Rồi trong cảnh hoang sơ-đói nghèo- xứ sở, nơi giao thoa văn hóa của nhiều vùng miền, nơi mảnh đất cũng không kém phần “lắm thầy nhiều ma” khi ấy, thì những câu chuyện trong sách đã cho tôi một chút vốn liếng ban đầu giúp tôi thoát khỏi “vòng xoáy man rợ”-rất dễ bị suy sụp, khi bản thân bị trải qua một thời như thế.
Không chỉ có vậy, những câu chuyện trong sách còn góp phần giúp tôi hóa giải được nhiều điều về cuộc sống và con người… nhất là ở vào những hoàn cảnh, những thời khắc:
Những lúc quặn đau những thói đời
Những khi dâu bể lệ tuôn rơi
Những thời bão táp hồn xứ sở…
Một tiếng tịnh không tấm chân tình.
Mọi thứ rồi sẽ qua đi, sẽ bị bụi thời gian che phủ! Ở tuổi này đối với tôi dường như không còn cảm thấy điều gì quá quan trọng-nhất là về công danh, khiến cho bản thân ham hố nữa. Đồng cảm với nhiều người, sự trải nghiệm khiến tôi nhận ra “Cổ học tinh hoa”-như một “túi khôn” của nhân loại, nhưng không chứa chấp trong nó những trí khôn vặt vãnh. Vì dù khôn hay dại cũng không thể “ăn người”, vả lại đôi khi chỉ trở thành sự bi hài-như bao bài học mà dân gian đã để lại. Hơn nữa chính “Cổ học tinh hoa” không những chỉ cho người ta thấy: sự khôn dại cũng chỉ là sự nhìn nhận hạn hẹp trong tầm mắt và văn hóa của mỗi cá nhân-trong một thế giới với bao biến động khôn lường, mà còn cho người ta biết phòng tránh và nhận diện những cái khôn ranh vặt vãnh-ăn người, hại đời… của những kẻ xấu.
“Cổ học tinh hoa”, cũng như trong muôn vàn những bông hoa, tỏa hương sắc cho đời. Nhưng thụ hưởng phần hương sắc ấy, chắc chắn sẽ không giống nhau, mỗi loài mỗi kiểu. Người ta cũng có thể chế tác những hương sắc ấy thành những liều thuốc bổ, nhưng cũng có thể chế tác nó thành những độc tố gây hại cho đời. Mọi nguyên lý đã được các bậc thánh nhân đúc kết, xem ra học được cái hay-cái tinh túy của nó thật không dễ! Nó dường như còn phụ thuộc vào mức độ tiến hóa và giáo dục của mỗi con người, mỗi dân tộc và mỗi thời đại. Bởi nó không phải là một thứ tri thức đơn thuần, để có thể lĩnh hội bằng cách đọc thuộc, hay bằng trí thông minh. Phải chăng vì thế mà có người bảo: “Cổ học tinh hoa” là một cuốn giáo khoa bất tử, luôn tỏa ra những vầng hào quang vời vợi lung linh!
Còn phần thưởng của riêng tôi-trải qua nhiều năm ứng nghiệm, chính là cái điều mà tôi đã ngộ ra, rằng: Quả thật dù trong bất kể hoàn cảnh nào, thành công hay thất bại, vui say hay cay đắng, tự tin hay rệu rã, vinh quang hay nhục nhã, may mắn hay bất hạnh … đều tìm thấy trong sách những thông điệp nhắn gửi của các bậc tiền nhân, một tiếng vọng ngàn năm được chiết ra từ những trải nghiệm tinh túy của loài người-góp phần giúp ta thăng bằng trở lại. Vâng! Chính sự thăng bằng-sự tỉnh táo đã từng cứu giúp nhân loại thoát ra khỏi những cuộc chiến tranh đẫm máu, kéo con người ra khỏi vòng thù hận, tội lỗi, tham lam… “Cổ học tinh hoa” thật sự là một món quà vô giá mà tiền nhân đã để lại cho hậu thế!
______________________________________
