Dương Quốc Việt
Đâu phải thần
trí thức nhân gian
Những hải đăng
nối nhau rực sáng
Sừng sững Athens
đêm trường nô lệ...
Platon là học trò của Sokrates, và là thầy dạy của Aristoteles, ba người này có ảnh hưởng quyết định tới nền văn minh nhân loại.
Sokrates: "Minh triết đến với mỗi người khi nhận ra mình hiểu ít đến thế nào về cuộc đời, về bản thân, và về thế giới quanh ta".
Platon: "Sự ngu dốt, đó là gốc và thân của mọi cái ác".
Aristoteles: "Học hỏi không phải là trò chơi con trẻ; chúng ta không thể học hỏi mà không có đau đớn".
________________________________
SOKRATES:
"Minh triết đến với mỗi người khi nhận ra mình hiểu ít đến thế nào về cuộc đời, về bản thân, và về thế giới quanh ta".
Sokrates (470-399 TCN)-triết gia Hy Lạp cổ đại, được coi là một trong những người sáng lập ra triết học phương Tây, cũng như triết gia đầu tiên về luân lý học. Ông không viết gì để lại cho đời sau.
Tất cả thông tin về ông mà người ta biết được đều qua lời kể của những người sống sau thời ông, đặc biệt là hai người học trò của ông là Platon và Xenophon.
Sokrates được coi là một nhà hiền triết, một công dân mẫu mực của thành Athens-Hy Lạp cổ đại. Ông có tư tưởng tiến bộ, nổi tiếng về đức hạnh với quan điểm: "Hãy tự biết lấy chính mình", "Tôi chỉ biết mỗi một điều duy nhất là tôi không biết gì cả".
Ông bị chính quyền Athens kết tội làm bại hoại tư tưởng của thanh niên do không thừa nhận hệ thống các vị thần cũ được thành Athens thừa nhận, mà bảo hộ và truyền bá các vị thần mới. Vì thế ông bị tuyên phạt tự tử bằng thuốc độc.
Dẫu vậy, ông vẫn có thể thoát khỏi án tử hình-nếu như ông công nhận những cáo trạng và sai lầm của mình, hoặc là rời bỏ Athens.
Nhưng với quan điểm "Thà rằng chịu lỗi, hơn là lại gây ra tội lỗi", ông kiên quyết ở lại, đối diện với cái chết một cách hiên ngang. Bởi theo ông sự thật còn quan trọng hơn cả sự sống.
Cái chết của Sokrates khiến ông vừa là hình tượng triết gia đầu tiên vừa là hình tượng triết gia-tử vì đạo, mở đầu cho tinh thần có thể chết vì tư tưởng trong triết học phương Tây.
Cuộc đời Sokrates được coi là hình mẫu cho cuộc đời của một triết gia, không chỉ có thế, ông còn là hình mẫu về cách sống cho tất cả. Ảnh hưởng của ông sau khi chết còn vượt xa những ảnh hưởng mà một đời diễn thuyết của ông đã để lại ở Athens.
Sokrates còn được coi là ông tổ của nhân học triết học, ông tổ của chủ nghĩa hiện sinh. Đặc biệt, ông là người sáng lập “biện chứng pháp”-một phương pháp giúp con người truy tìm chân lý, lẽ phải bằng cách thức tranh luận, phản biện, truy vấn, vặn hỏi. Nó được thực hiện thông qua bốn bước cơ bản sau đây:
Bước 1: Chất vấn.
Bước 2: Chủ thể cuộc chất vấn phải biết “đỡ đẻ” cho đối phương.
Bước 3: Tính quy nạp.
Bước 4: Định nghĩa.
PLATON:
"Sự ngu dốt, đó là gốc và thân của mọi cái ác".
Platon (427-347 TCN)-triết gia Hy Lạp cổ đại, người sáng lập ra Trường Academy tại thành Athens-xem như trường đại học đầu tiên của phương Tây. Ông là nhân vật quan trọng nhất trong sự phát triển của triết học, đặc biệt là triết học phương Tây. Cùng với thầy của mình-Sokrates, và học trò nổi tiếng nhất-Aristoteles, Platon đã đặt nền móng cho triết học và khoa học phương Tây.
Không chỉ có vậy, ông còn được coi là một trong những người sáng lập của tôn giáo và thuyết duy linh phương Tây. Ảnh hưởng của Platon đến tư tưởng của đạo Thiên chúa bắt nguồn từ ảnh hưởng của ông đến Thánh Augustine-một trong những nhà triết học và thần học quan trọng nhất trong lịch sử đạo Thiên chúa.
Từng bị bán làm nô lệ, nhưng ông đã được giải thoát, Platon sinh ra tại Athens, được hưởng giáo dục tuyệt vời từ gia đình, ông sớm tỏ ra nổi bật trên mọi lĩnh vực, đặc biệt là triết học.
Sokrates chết, khi Platon mới 28 tuổi. Từng chi tiết trong phiên tòa xét xử Sokrates đã ăn sâu vào tâm trí Platon, khiến ông ám ảnh suốt đời. Đối với Platon, Sokrates là người thầy vĩ đại nhất trong tất cả.
Vì thế, có rất nhiều tác phẩm của Platon được viết theo kiểu đối thoại của Sokrates. Chẳng hạn, tác phẩm Cộng hòa của ông chính là những cuộc đối thoại giữa thầy mình với các triết gia tài ba cùng các nhà văn, nhà thơ.
Cộng hòa là tác phẩm có ảnh hưởng sâu rộng nhất tới sự phát triển tư duy triết học và học thuyết chính trị-trong suốt hơn 2.000 năm qua. Có người còn ví rằng-dẫu có đốt hết tất cả các sách vở trên thế gian này, thì cũng không sao, nếu ngoại trừ quyển Cộng hòa.
ARISTOTELES:
"Học hỏi không phải là trò chơi con trẻ; chúng ta không thể học hỏi mà không có đau đớn".
Aristoteles-nhà khoa học và triết gia người Hy Lạp, là một trong hai trí thức vĩ đại nhất của Hy Lạp cổ đại (người kia là Platon). Ông sinh vào năm 384 trước Công nguyên tại Stagirus-một thuộc địa Hy Lạp và cảng biển dọc bở biển vùng Thrace. Cha ông-Nichomachus là thầy thuốc riêng của vua Amyntas vùng Macedonia. Vì vậy, Aristoteles có mối quan hệ mật thiết với triều đình Macedonia. Và mối quan hệ này ảnh hưởng sâu sắc tới cuộc đời ông sau này.
Cha Aristoteles mất từ khi ông còn nhỏ. Vào tuổi 17, người bảo trợ của ông, Proxenus, gửi ông tới học tại Athens-trung tâm tri thức của thế giới thời bấy giờ. Ông vào học viện và theo học Platon, tham dự các buổi giảng của Platon trong suốt hai mươi năm. Sau khi Platon mất vào năm 347 trước công nguyên, khi đó khả năng của Aristoteles đáng lẽ ra đã đủ để ông trở thành người đứng đầu học viện. Tuy nhiên, do ông đi khác hướng so với sự giảng dạy của Platon quá nhiều, nên cuối cùng người ta đã chọn Speusippus-cháu trai của Platon vào vị trí đó. Vì vậy, theo lời mời của Hermeas-người trị vì vùng Atarneus và Assos ở Mysia, Aristoteles đã tới đó trong ba năm.
Sau này, khi Hermeas bị người Ba Tư lật đổ, ông tới Mytilene. Tiếp đó, theo lời mời của Philip-vua vùng Macedonia, trong mười ba năm, ông là thầy dạy cho hoàng tử Alexander, người sau này đã trở thành Alexander Đại đế. Sau khi vua Philip mất, Aristoteles trở về thành Athens và lập ra trường Lyceum. Từ đó, ông cống hiến toàn bộ sức lực của mình cho giảng dạy và hoàn thành các luận thuyết triết học của mình. Sau khi Alexander mất và chính quyền Macedonia bị lật đổ, ông bị gán tội bất kính. Vì 20 năm trước, ông đã sáng tác một bài thơ tưởng niệm Hermeas, trong khi lẽ ra danh dự đó chỉ được giành cho Thượng Đế. Aristoteles chạy trốn về miền Chalcis ở Euboea, và không lâu sau ông mất vào năm 322 trước công nguyên.
Ông nghiên cứu tất cả tri thức vùng Địa Trung Hải vào thời ông sống. Hiểu biết của Aristoteles rất rộng, bao trùm lên hầu hết các ngành khoa học thời đó, và nhiều loại hình nghệ thuật. Ông nghiên cứu về vật lý học, hóa học, sinh học, động vật học, và thực vật học; về tâm lý học, học thuyết chính trị và đạo đức học; về logic và siêu hình học, về lịch sử, văn học và thuật hùng biện. Aristoteles đã đưa ra một phương pháp suy diễn logic lấy tên là Tam Đoạn Luận. Tam Đoạn Luận đóng một vai trò quan trọng đối vời Triết Học cho tới ngày nay, vì đó là cơ sở để tạo nên các hệ thống lý luận phức tạp hơn. Có thể nói Aristoteles là một nhà triết học, một nhà khoa học có ảnh hưởng hết sức lớn lao tới nền văn minh phương Tây, và cả nhân loại. Cùng với Platon, Aristoteles được coi là một trong những nhà triết học Hy Lạp vĩ đại nhất.
***
Như vậy, Aristoteles-học trò của Platon vĩ đại, và Platon-học trò của Sokrates vĩ đại!
SỰ HỌC ĐÂU PHẢI TRÒ ĐÙA!
Sokrates-Platon-Aristoteles, đó là những cái tên, mà tự nó, đã trở thành những danh từ, tính từ, không được phép ghép thêm vào đó bất cứ danh từ, hay tính từ nào, càng không được phép mang những cái tên này đặt vào bất cứ bảng xếp hạng nào.
Chẳng hạn, ai đó cứ thử đặt "giáo sư", "viện sĩ", hay "anh hùng", nhà này, nhà kia..., vào trước những cái tên này, như Giáo sư Sokrates, Nhà giáo nhân dân Platon, Anh hùng lao động Aristoteles, xem có thấy rất HÀI, thậm chí "phàm tục" không!?
Tại sao lại như vậy? Bởi đó là những người KHỔNG LỒ, mà bất cứ "kẻ có chữ" nào cũng phải biết, cũng phải chịu ơn, và kính sợ.
14/1/2024-D.Q.V
